Baz Etkisi Nedir? 

Verilerin geçmiş dönemdeki değerlerinin yüksek ya da düşük olması nedeniyle güncel değerleri etkilemesine baz etkisi denir.

Bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki 12 adet ağırlığın toplamı 50 kilo. Tartıdaki en eski, yani ilk ağırlık da 1 kilo. Tartıya 4 kiloluk yeni bir ağırlık eklenip ilk ağırlık çıkarılınca yeni toplam 50’den 53’e çıkıyor. Aslında tartıya yeni giren ağırlık kendinden hemen öncekilere göre düşük ve ağırlıkların giderek azaldığı bir eğilim gözleniyor. Buna rağmen 12 adet ağırlığın en başında yer alan ve en düşük ağırlık olan 1 kilo çıkarıldığında toplam ağırlık baz etkisiyle yükseliyor.

Başka bir örnekle devam edelim. Grafikte aylık fiyat seviyesini görüyoruz, iki nokta arasındaki fark aylık enflasyon oranını gösteriyor. Buna göre aylık enflasyon oranı %1, yıllık enflasyon oranı ise %13 olsun. Mart 2020’de fiyat seviyesinde bir sıçrama yaşandığını varsayalım. Bu durum aylık enflasyonun %8, yıllık enflasyonun ise %20’ye yükselmesine neden olur. Fiyatlar olağan şekilde artmaya devam ettiğinde aylık enflasyon tekrar eski oranı olan %1’e döner. Öte yandan fiyattaki sıçrama takip eden 12 ay boyunca yıllık enflasyona dahil edileceği için, yıllık enflasyon ancak 12 ay tamamlandığında eski oranı olan %13’e düşer. Mart 2021’de aylık enflasyonda bir değişiklik olmamasına rağmen yıllık enflasyonda görülen hızlı düşüşün kaynağı baz etkisidir.

Merkez Bankası yılda 4 kez yayımladığı Enflasyon Raporu ile gelecek yıllara yönelik enflasyon tahminlerini açıklar. Bu tahminlerin yer aldığı grafiğe bir göz atalım. Aralık 2023’e kadar aylık enflasyonda yavaşlama gözlense de baz etkisi nedeniyle yıllık enflasyon düşmüyor. Hatta Aralık ayında aylık enflasyon bir önceki aya göre düşerken yıllık enflasyon bir önceki aya göre artıyor. Grafiğe göre benzer bir durumun Mayıs ayında da yaşanacağını söyleyebiliriz. Mayıs 2023’te aylık enflasyon yüzde 0,04 olduğu için 2024 yılında, yıllık enflasyonda düşüşü Mayıs’tan sonra göreceğiz. İşte bu hareketler baz etkisinden kaynaklanır. 

Enflasyon görünümünü değerlendirirken baz etkilerini içeren yıllık enflasyon verilerinin yanında, aylık enflasyon verilerini de yakından takip etmek büyük önem taşır. Çünkü sadece yıllık enflasyon verilerindeki değişim her zaman gerçek enflasyon görünümünü yansıtmayabilir.