Ödeme Sistemlerinde Merkez Bankalarının Rolü
Küresel finansal piyasalarda işlem hacminde görülen artış ile birlikte fon akımlarının hızlanması, ödeme sistemlerinin öneminin daha da artmasına yol açmıştır. Uluslararası standartlarla uyumlu, etkin ve güvenilir bir ödeme sistemi, ortaya çıkabilecek muhtemel riskleri en aza indirerek finansal sistemin sağlıklı işlemesini sağlamakta ve etkinliğini artırmaktadır. Bu durum uygulanacak para politikalarına ve genel olarak finansal istikrara katkı sağladığından, merkez bankaları ödeme sistemlerinin sorunsuz çalışması yönünde görevler üstlenmektedir. Merkez bankalarının bu kapsamda üstlendikleri temel rolleri aşağıdaki şekilde özetlemek mümkün bulunmaktadır:
Ödeme Sistemlerinin Kurulması ve İşletilmesi
Merkez Bankaları genel olarak ülkelerindeki sistemik öneme sahip en kritik ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerini kendileri kurmakta ve işletmektedir.
Ödeme Sistemlerinin Gözetimi
Ödeme sistemlerinin gözetimi, ödeme sistemlerinin güvenli ve verimli bir şekilde işlemesini sağlamak üzere, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemleri alanında dikkat edilmesi gereken hususları ve prensipleri belirlemek, mevcut ve planlanmış sistemlerdeki gelişmeleri takip etmek, bu sistemleri belirlenen hedefler doğrultusunda değerlendirmek ve gerektiği durumlarda bu sistemlerde değişikliğe yol açmak suretiyle gerçekleştirilen bir merkez bankası işlevi olarak kabul edilmektedir. Bu çerçevede, merkez bankaları kendi işletmedikleri ödeme sistemleri de dahil olmak üzere ülkedeki tüm ödeme sistemlerinin gözetimi faaliyetlerinde aktif rol almaktadır.
Ödeme Sistemlerine İlişkin Düzenleme Yapılması
Merkez Bankaları ödeme sistemlerinin kesintisiz, güvenli, etkin ve verimli çalışmasını sağlamak amacıyla gerekli düzenlemeleri yapmaya yetkilidir.
Söz konusu yetki bazı ülkelerde sadece merkez bankası kanunu, bazı ülkelerde özel bir ödeme sistemleri kanunu, bazı ülkelerde ise dolaylı olarak bankacılık mevzuatı benzeri düzenlemelerle verilmektedir.
Ülkemizde söz konusu yetki TCMB’ye hem 1211 sayılı TCMB Kanunu hem de 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile verilmiştir.
Nihai Borç Verme Mercii
Ödeme sistemlerinde bir katılımcının yaşadığı kısa süreli likidite sıkıntılarının daha ciddi sorunlara yol açmasını önlemek amacıyla merkez bankaları genellikle ödeme sistemlerine ve bu sistemlerin katılımcılarına çeşitli likidite imkanları sağlamaktadırlar (gün-içi likidite imkanı, geç likidite penceresi, gecelik borçlanma imkanı gibi).